Η Καταγγελία Αυθαιρέτων: Δικαιώματα Πολιτών και Πολεοδομική Νομιμότητα

Η καταγγελία αυθαίρετων κατασκευών αποτελεί σημαντικό εργαλείο ελέγχου της πολεοδομικής νομιμότητας και λειτουργεί ως δίαυλος παρέμβασης των πολιτών στην προστασία του δομημένου περιβάλλοντος. Δίνει τη δυνατότητα σε κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο να ενεργοποιήσει τις αρμόδιες υπηρεσίες, όταν εντοπίζει παραβάσεις που σχετίζονται με κατασκευές ή χρήσεις χώρων που δεν συνάδουν με την ισχύουσα πολεοδομική και περιβαλλοντική νομοθεσία.

Η ισχύουσα νομοθεσία (ν. 4495/2017 και ν. 4759/2020) προβλέπει ότι οποιοσδήποτε πολίτης ή φορέας έχει το δικαίωμα να υποβάλει καταγγελία στην Υπηρεσία Δόμησης (ΥΔΟΜ), εφόσον διαπιστώσει την ύπαρξη αυθαίρετης κατασκευής ή χρήσης. Η καταγγελία μπορεί να είναι επώνυμη ή ανώνυμη, ωστόσο στην πράξη είναι πιο αποτελεσματική όταν γίνεται επώνυμα, καθώς η ΥΔΟΜ υποχρεούται να ενημερώσει τον καταγγέλλοντα για την πορεία της υπόθεσης.

Μετά την υποβολή της καταγγελίας, η Διοίκηση υποχρεούται να ενεργοποιήσει τον ελεγκτικό της μηχανισμό. Η ΥΔΟΜ οφείλει να διενεργήσει αυτοψία εντός εύλογου χρόνου, σύμφωνα με την εγκύκλιο 3/2019 (συνήθως εντός ενός μήνα), για να διαπιστωθεί αν πράγματι υφίσταται πολεοδομική παράβαση. Αν διαπιστωθεί παραβίαση:

• Συντάσσεται έκθεση αυτοψίας
• Εκδίδεται πρωτόκολλο κατεδάφισης ή προστίμου
• Ενημερώνονται οι συναρμόδιες αρχές για την περαιτέρω διαδικασία

Για αυθαίρετα που βρίσκονται σε ειδικά προστατευόμενες περιοχές (δάση, αιγιαλοί, κοινόχρηστοι χώροι), προβλέπεται ταχεία παρέμβαση της Ειδικής Υπηρεσίας Κατεδαφίσεων, χωρίς να απαιτείται μακροχρόνια διοικητική προδικασία.

Ευθύνη του καταγγέλλοντος

Η καταγγελία, αν και θεμελιώνεται σε συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα (άρθρο 24 Συντάγματος και Σύμβαση του Aarhus), πρέπει να ασκείται με υπευθυνότητα. Καταχρηστικές ή ψευδείς καταγγελίες μπορεί να επιφέρουν:

• Αστική ευθύνη για αποζημίωση
• Ποινικές συνέπειες (π.χ. ψευδής καταμήνυση ή συκοφαντική δυσφήμηση)
• Διοικητικές καθυστερήσεις και ένδικη προστασία

Παρά τις προβλέψεις της νομοθεσίας, στην πράξη παρατηρούνται καθυστερήσεις στην επεξεργασία των καταγγελιών, κυρίως λόγω υποστελέχωσης ή διοικητικής αδράνειας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο πολίτης μπορεί:

• Να απευθυνθεί στον Συνήγορο του Πολίτη
• Να ζητήσει πειθαρχικό έλεγχο υπαλλήλων
• Να ασκήσει ένδικα μέσα (π.χ. αίτηση ακύρωσης λόγω παράλειψης οφειλόμενης ενέργειας)

Η δυνατότητα υποβολής καταγγελίας αυθαιρέτου ενισχύει τη συμμετοχή των πολιτών στην προστασία της νομιμότητας και του περιβάλλοντος. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή απαιτεί ακρίβεια, καλή πίστη και σεβασμό στους κανόνες χρηστής διοίκησης, ώστε να αποφεύγονται καταχρηστικές πρακτικές και να διασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία των πολεοδομικών μηχανισμών.